Instytucja tajemnicy zawodowej radcy jest warunkiem właściwego wykonywania zawodu radcy. Nie jest bowiem możliwe wykonywanie przez radcę czynności zawodowych, wówczas, gdy klient nie ma pewności, iż przekazane informacje pozostaną poufne.
Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej w stosunku do wszelkich informacji uzyskanych od klienta w związku ze świadczeniem pomocy prawnej jest podstawą zaufania klienta do radcy i właściwego świadczenia usług prawnych. Zachowanie tajemnicy zawodowej stanowi istotę gwarancji wolności jednostki oraz prawidłowego funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości (art. 9).
KE wyraźnie wskazuje, że istota zawodu radcy polega na tym, że uzyskuje on od klienta w zaufaniu informacje, których klient nie ujawniłby nikomu (art. 12 ust. 1).
Role zachowania tajemnicy zawodowej podkreśla, fakt iż w rocie ślubowania radcy konieczność jej zachowania jest wprost wymieniona.
Zgodnie z art. 3 ust. 3 ustawy o radcach prawnych radca jest obowiązany zachować w tajemnicy wszystko, o czym dowiedział się w związku z udzieleniem pomocy prawnej. Normę tę uzupełnia art. 12 ust. 2 KE, który stwierdza, iż tajemnica zawodowa obejmuje wszystkie uzyskane przez radcę informacje, niezależnie od ich formy lub sposobu ich utrwalenia. Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej:
- dotyczy nie tylko ujawnienia osobom trzecim, ale nawet wykorzystania informacji, niezależnie od tego, w czyim interesie miałoby to nastąpić:
Art. 12 ust. 3: "Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej obejmuje nie tylko zakaz ujawnienia informacji, lecz także skorzystania z nich w interesie własnym lub osoby trzeciej"
- jest nieograniczony i nie podlega ograniczeniu w czasie:
Art. 3 ust. 4 ustawy o radcach prawnych: "Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej nie może być ograniczony w czasie".
Art. 15 KE: "Obowiązek zachowania tajemnicy zawodowej jest nieograniczony w czasie i trwa także po ustaniu stosunku prawnego, na podstawie którego radca świadczył pomoc prawną"
- dotyczy również aplikanta radcowskiego na mocy art. 33 ust. 5 w zw. z art. 3 ust. 3-5 ustawy o radcach prawnych
Obowiązek zachowania tajemnicy obejmuje wszystkie uzyskane przez radcę informacje, niezależnie od formy lub sposobu ich utrwalenia, a więc m.in.:
- dokumenty, notatki, akta, materiały utrwalone metodą elektroniczną, albo innymi środkami technicznymi
- przebieg i treść pertraktacji ugodowych, które winne być zachowane także wobec sądu i innych organów orzekających, chyba że strony, których pertraktacje dotyczyły wyrażą zgodę na ich ujawnienie (dotyczy tez wiadomości przekazanych przez klienta, świadka, sędziego, przeciwnika)
Wykonywanie zakazu ujawnienia informacji objętych tajemnicą zawodowej polega w szczególności na:
- wymaganiu przez radcę od osób, z którymi współpracuje przy wykonywaniu zawodu, zachowania tajemnicy oraz wyraźnym zobowiązaniu do tego tych osób (art. 13)
- zabezpieczeniu, najlepiej jak to jest możliwe, przed niepowołanym ujawnieniem informacji objętych tajemnicą zawodową; wykorzystanie środków przekazu niegwarantujących zachowania poufności w przekazaniu informacji objętych tajemnicą zawodową wymaga uprzedniego powiadomienia o tym klienta (art. 14)
- zakazie wykonywania czynności zawodowych na rzecz jakiegokolwiek podmiotu, o ile groziłoby to naruszeniem obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej (art. 16)
- nie zgłaszaniu dowodu z przesłuchania innego radcy albo adwokata w charakterze świadka na okoliczności znane im z wykonywaniem zawodu (art. 17)
Radca ma obowiązek żądania udziału przedstawiciela samorządu radców w przeszukaniu, w wyniku którego mogłoby dojść do ujawnienia tajemnicy zawodowej radcy (art. 18).
Naruszenie obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej stanowi nie tylko czyn skutkujący ponoszeniem odp. dyscyplin. (art. 64 ustawy o radcach prawnych), ale również ponoszeniem odp. karnej (art. 266 § 1 Kodeksu karnego.
Ograniczenia prawa radcy do dochowania tajemnicy zawodowej przewidują przepisy:
- kodeksu postępowania karnego (art. 180 § 2)
- ustawy z dnia 16 listopada 2000 roku o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzmu (tzw. ustawa o praniu brudnych pieniędzy)
W postępowaniu cywilnym i administracyjnym nie ma możliwości zwolnienia radcy z obowiązku zachowania tajemnicy – radca może się odmówić odpowiedzi na pytanie w zakresie, w jakim naruszałoby to tajemnicę zawodową. Tajemnica zawodowa radcy jest bowiem "istotną tajemnicą zawodową", o której mowa w art. 261 § 2 k.p.c. oraz "prawnie chronioną tajemnicą zawodową" z art. 83 § 2 k.p.a. Odmawiając radca nie ma obowiązku szczegółowego uzasadniania swojej odmowy, winien jednak wskazać, że przysługuje mu ochrona tajemnicy zawodowej wynikająca z art. 3 ustawy o radcach prawnych, a udzielenie odpowiedzi na zadane pytanie stanowiłoby naruszenie tej tajemnicy (szerzej na ten temat: uchwała nr 520/VI/2006 Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 16 grudnia 2006 roku w sprawie ochrony tajemnicy zawodowej w sądowym postępowaniu cywilnym – miałam załączyć, ale uznałam, że i tak nikt tego nie przeczyta. Jeśli znajdzie się jakiś chętny, niech pisze maila).
Możliwość zwolnienia radcy z obowiązku zachowania tajemnicy zawodowej w postępowaniu karnym, a właściwie praktyka sądowa w tym zakresie, budzi poważne wątpliwości oraz zaniepokojenie samorządu radców (patrz: uchwała Nr 594/V/2003
Krajowej Rady Radców Prawnych z dnia 9 września 2003 r. w sprawie stanowiska KRRP odnośnie zwalniania radców z obowiązku dochowania tajemnicy zawodowej – miała być, ale patrz j.w.). Krajowa Rada podkreśla, że powyższe uprawnienie sądu powinno mieć charakter wyjątkowy i wymagać bezwzględnego spełnienia przesłanek ustawowych. Przesłankami tymi są, stosownie do treści art. 180 § 2 k.p.k.:
- zwolnienie jest niezbędne dla dobra wymiaru sprawiedliwości
- okoliczność nie może być ustalona na podstawie innego dowodu
O zwolnieniu zawsze decyduje Sąd (również w postępowaniu przygotowawczym), a jego postanowienie w tym zakresie podlega zażaleniu.
W odniesieniu do obowiązków radców wynikających z ustawy z dnia 16 listopada 2000 roku o przeciwdziałaniu wprowadzaniu do obrotu finansowego wartości majątkowych pochodzących z nielegalnych lub nieujawnionych źródeł oraz o przeciwdziałaniu finansowaniu terroryzm (tzw. pranie brudnych pieniędzy), ustawa ta była przedmiotem badania Trybunału Konstytucyjnego na wniosek Krajowej Rady Radców Prawnych. Wyrokiem z dnia 2 lipca 2007 roku (K 41/05 – wyroku brak, bo liczy 37 stron, ale dostępny i w lexie, polonice, i na stronie Trybunału) Trybunał uznał przepisy zaskarżonej ustawy (w większości) za zgodne z Konstytucją, ale w zakresie, w jakim nie dotyczą sytuacji, gdy instytucje obowiązane w rozumieniu tej ustawy, świadczące pomoc prawną [a więc również radcowie prawni - JG], ustalają sytuację prawną klienta lub wykonują inne czynności mające związek z postępowaniem sądowym. Jak skomentował to Dariusz Sałajewski (ówczesny Wiceprezes KRRP) w wypowiedzi dla Rzeczypospolitej z dnia 2 lipca 2007 roku:
"Orzeczenie Trybunału Konstytucyjnego rozwiewa wątpliwości i czyni naszą sytuację zawodową klarowną. Niezależnie od tego, czy radca już reprezentuje swojego klienta, czy dopiero ocenia jego sytuację prawną, zwolniony jest z obowiązku informacyjnego, o którym mówi ustawa o praniu brudnych pieniędzy. Trybunał stwierdził bowiem, że zaskarżone przez samorząd radcowski przepisy są zgodne z Konstytucją, ale tylko w tym zakresie, w jakim nie dotyczą badania statusu prawnego klienta oraz reprezentowania go w postępowaniu. A sytuację prawną klienta badamy, gdy zgłasza się do nas po poradę i przedstawia swoje wątpliwości. Radca już wtedy może uzyskać pewne wiadomości dotyczące jego finansów, ale nie ma obowiązku informowania głównego inspektora danych finansowych o jego sprawach. To jest już objęte tajemnicą zawodową."
